اخراج کارگران به دلیل تخلفات انضباطی چگونه است؟

پیش زاز پرداختن به تخلفات انضباطی باید گفت قانون کار مشتمل بر احکامی است که به روابط بین کارگر و کارفرما حکم فرماست. این قانون به عنوان یکی از قوانین حمایتی توسط مجلس قانون­گذاری ایران تصویب شده است، قوانین حمایتی به آن دسته از قوانینی گفته می­‌شود که با هدف حمایت از یک طرف ضعیف­‌تر در مقابل طرف قوی­‌تر تنظیم و تصویب می‌­گردد.

به عبارت دیگر قانون کار برای تعیین حداقل‌­های قانونی که باید در حق کارگران و کارمندان بخش خصوصی ایفا شود و وظایف کارفرمایان در این خصوص تنظیم شده است.

حمایتی بودن یک قانون نتایجی به همراه خود می­‌آورد، اولین آن­‌ها عبارت است از امری بودن احکام قانون، امری بودن احکام که در مقابل تکمیلی بودن آن­‌ها قرار دارد، بدین معناست که طرفین یک رابطه حقوقی نمی‌­توانند با توافق خود احکام قانونی جاری بر موضوع را تغییر دهند و یا حذف نمایند.

در نتیجه در رابطه با قواعد برخاسته از قانون کار که اعم است از قرارداد کار، حل و فصل اختلافات، حداقل حقوق و دستمزد، حداقل مرخصی و ایام تعطیلی، تعیین مدت قرارداد، تعیین شرح وظایف کارگر و کارمند باید شروط و احکام قانون کار رعایت گردد.

از آنجا که قانون کار یک قانونی حمایتی از قشر کارگر در مقابل کارفرمایان است و مشتمل بر احکام امری است، امکان سواستفاده‌­هایی توسط کارگران وجود داشت، برای مثال اخراج کارگران مطابق با قوانین موجود تقریبا غیرممکن و تنها در برخی موارد میسر اعلام شده است، اما این حکم نباید محلی برای سواستفاده کارگر و ایجاد ضرر برای کارفرمایان ایجاد نماید.

به همین سبب نیز یکی از مهم­‌ترین و کاربردی­‌ترین احکامی که به نفع کارفرمایان پیش‌بینی شد امکان اخراج کارگران به دلیل تخلفات انضباطی بود که در این مقاله قصد داریم به بررسی این وضعیت و نحوه اجرای آن بپردازیم.

مفهوم شناسی

در مقدمه بیان شد که قانون کار به عنوان یک قانون حمایتی از کارگران وضع شده است و در نتیجه متضمن حفظ شرایط مطلوب کاری برای ایشان است، یکی از مواردی که همواره کارگران را تهدید می‌­کرد، حق کارفرمایان بر اخراج نام‌بردگان به دلایل واهی بود.

در این قانون اخراج کارگران به میزان قابل توجهی محدود شده است که یکی از آن­‌ها که اتفاقا جنبه حمایتی از حقوق و منافع کارفرما دارد، اخراج کارگر به دلیل تخلفات انضباطی اوست، پیش از آن که به نحوه اجرای این امر وارد شویم ضروری است که با مفاهیم اخراج و تخلفات انضباطی آشنا شویم.

اخراج به چه معناست؟

معنای عرفی اخراج بر همگان آشکار است، اخراج به معنای خاتمه رابطه کاری است که توسط کارفرما صورت گرفته باشد. اما باید در نظر داشت که اخراج تنها در وضعیتی محقق می­‌شود که رابطه کاری همچنان به قوت خود باقی باشد و کارفرما یک طرفه بدون اینکه قرارداد این حق را به وی داده باشد نسبت به خاتمه رابطه اقدام نماید.

پیش از این بیان شد که در قانون کار نحوه خاتمه قرارداد و رابطه کاری محصور شده است، اما باید توجه داشت که مواردی همچون خاتمه مدت قرارداد (‌اگر قرارداد کار از نوع مدت معین باشد‌) و یا اتمام موضوع قرارداد (‌در مواقعی که قرارداد کار برای انجام نوع خاصی از کار تنظیم و امضا شده باشد‌) ذیل اخراج قرار نمی‌­گیرند.

اخراج همچنین به خاتمه قرارداد کاری از طرف کارگر قابل سرایت نیست، در واقع کارگر می­‌تواند از کار خود استعفا دهد اما به هیچ وجه نمی­‌تواند خود را اخراج نماید.

اخراج همچنین باید توسط مقامات صالحه از شرکت یا محل اشتغال انجام شود، به عبارت دیگر همه کارمندان اجازه اخراج همکار خود را ندارند، این حق برای مدیران قابل تصور است.

اخراج همان­طور که بیان شد یک عمل یکجانبه و از طرف کارفرماست و در نتیجه توافق طرفین نسبت به خاتمه رابطه کاری به عنوان اخراج شناسایی نخواهد شد.

نکته دیگری که باید توجه داشت آن است که عدم تمدید قرارداد کار در زمان خاتمه آن، مشمول عنوان اخراج قرار نمی‌­گیرد، در نتیجه اخراج کارگران تنها در صورتی قابل تصور است که رابطه کاری بین کارگر و کارفرما در جریان باشد و از طرف کارفرما به صورت یک طرفه خاتمه یابد.

منظور از تخلفات انضباطی چیست؟

تخلفات انضباطی یک مفهوم عام است که تعریف مشخصی از آن وجود ندارد، اما برخی از اقدامات و اعمال همواره به عنوان خروج از شان و شخصیت محل کار شناخته می­‌شود، همچنین تاخیرات و یا غیبت‌­های غیرمجاز که نظم و انسجام محل کار را بر هم زند به عنوان تخلف انضباطی خواهد بود.

باید توجه داشت که محل‌­های مختلف تعاریف مختلفی از تخلفات انضباطی را خواهند شناخت، برای مثال نمی­‌توان احکام جاری در یک مکان نظامی را برای یک مدرسه اجرا کرد، یا تعریف انضباط کاری را برای مشاغل حساسی همچون پزشکی، قضاوت و وکالت با مشاغل اداری یا فروش کالا و خدمات یکسان شمرد.

در یک محل کار ممکن است فرم کاری برای کلیه کارکنان تعبیه و به ایشان ارائه شده باشد، در این صورت پوشش برای آن محل یکی از ارکان انضباط شناخته می­‌شود.

با توجه به آنچه که بیان شد می­‌توان اینگونه نتیجه گرفت که تخلف انضباطی به آن گروه از رفتارها و اعمالی گفته می­‌شود که انسجام محیط را مخدوش کرده و محیط کار را به عنوان یک سیستم که در مسیر اهداف خود در جریان است با دشواری همراه می­‌سازد، تخلفات انضباطی می‌­تواند شامل تاخیر و غیبت باشد، می‌­تواند شامل سرپیچی از دستورات مافوق یا کارشکنی در امور باشد و یا می‌­تواند سرباز زدن از احکام انتظامی جاری بر محل کار باشد.

اجرای حق

تا اینجا با مفهوم تخلف انضباطی و نیز اخراج آشنا شدیم، همچنین دانستیم که قانون کار اجازه اخراج کارگران را به دلیل انجام و تکرار تخلفات انضباطی داده است، اما اجرای این حق توسط کارفرمایان باید با طی کردن شرایطی همراه باشد، و نیز متقابلاً باید مرجعی ناظر به اعمال کارفرمایان وجود داشته باشد تا از سواستفاده ایشان از حق خود ممانعت به عمل آورد.

در این بخش قصد داریم در دو بند به حقوق هر یک از اطراف رابطه کاری در خصوص اخراج کارگران به دلیل تخلفات انضباطی بپردازیم، حق کارفرمایان بر اجرای آن و اخراج کارگران و نیز حق کارگران بر اعتراض و مخالفت با این امر.

چگونه می‌­توان کارگر را به دلیل تخلفات انضباطی اخراج کرد؟

همان­طور که پیش از این بیان شد اخراج کارگران به دلیل تخلفات انضباطی یکی از ارکانی است که از منافع کارفرمایان در اداره محل کار و نیل به اهداف سازمانی حمایت می­‌نماید.

این امر در دورانی که قراردادهای کار دائم کثرت بیشتری داشت حائز اهمیت به سزایی بود، در زمانی که کارگران و کارفرمایان با یک قرارداد کار دائمی به هم متصل شده بودند اگر کارگر به سواستفاده از امنیت قراردادی خود می‌­پرداخت و از انجام امور جاری یا حفظ نظم و انضباط محل سر باز می­‌زد، کارفرما با یک چالش مهم روبه­‌رو می‌­شد، چالشی که اجازه اخراج کارگر راه خروج از آن بود.

امروزه قراردادهای کار مدت موقت نسبت به قراردادهای کار دائم، فراوان‌­تر هستند به همین سبب نیز دغدغه کارفرمایان تا حدودی مرتفع شده است، به این صورت که نام‌بردگان در پایان مدت قرارداد می‌­توانند از تمدید آن سر باز زنند، اما در اصلاحات اخیر قانون کار مجددا به افزایش مدت قرارداد کار اشاره شده است که در صورت اجرایی شدن نگرانی­‌های سابق برای کارفرمایان مجددا باز خواهد گشت.

با ذکر مقدمه یاد شده به بررسی مراحل اجرای حق کارفرما در اخراج کارگر به دلیل تخلفات انضباطی می­‌پردازیم، قابل ذکر آن که ماده 27 از قانون کار با این عبارت آغاز شده است: هرگاه کارگر در انجام وظایف محوله قصور ورزد و یا آیین‌نامه‌های انضباطی را پس از تذکرات کتبی نقض نماید …

قصور کارگر در انجام وظایف محوله و یا سرپیچی از آیین‌­نامه­‌های انضباطی کارگاه باید محقق شده باشد. درباره این شرط نکات متعددی به شرح ذیل اعلام می­‌گردد:

قصور اعم از است از افراط و تفریط

قصور که به نوعی تقصیر را در خود به همراه دارد به وضعیتی گفته می­‌شود که کارگر با علم و آگاهی یا با اشتباه و به صورت غیرعمدی، از انجام برخی اقدامات خودداری می­‌نماید و یا برخی از اقداماتی را که نباید انجام می­‌داد را محقق می­‌سازد به نحوی که ضرری به کارفرما وارد می‌­آید.

در اینجا باید توجه داشت که واژه قصور به صورت عام به کار رفته است، در نتیجه تفسیر آن با توجه به شرایط و محل اشتغال، آسیب یا خسارت وارده، دستورات و آموزش­‌های ارائه شده، سابقه و توانمندی کارگر باید سنجیده شود.

همچنین باید توجه داشت که نتایج حاصل از تقصیر و قصور کارگر در محیط‌­های مختلف متفاوت خواهد بود در نتیجه ممکن است یک اقدامی در یک شرایط کارگاهی قابل چشم­پوشی باشد اما در کارگاهی دیگر به نتایج نامطوب منتهی شود.

صرف­‌نظر از تعریف و تفسیر واژه قصور، اخراج کارگر تنها در صورتی میسر است که از ناحیه وی قصور اتفاق افتاده باشد، مرجع تفسیر در ابتدای امر کارفرماست اما چنانچه کارگر از این بابت اعتراضی داشته باشد می­‌تواند به هیات­‌های حل اختلافات کارگر و کارفرما مراجعه نماید.

انجام وظایف محوله، قصوری که در بند پیشین بیان شد مشروط شده است به وظایف محوله

از ظاهر این حکم اینگونه به نظر می‌­رسد که چنانچه کارگر در مقام ایفای وظایف خود نباشد اما قصور یا تقصیری مرتکب شود، نمی‌­تواند مشمول این بند قرار گیرد و اخراج شود.

همچنین باید توجه داشت که وظایفی محول شده به کارگر در نظر گرفته می‌­شوند که در قرارداد کار به عنوان وظایف نام‌برده تعیین شده باشند و یا حکم کارگزینی برای محول کردن وظایف به وی وجود داشته باشد.

البته نباید تصور شود که هر وظیفه‌­ای مافوق به کارمندان بخش خود می‌­سپارد باید رسید کتبی از آن­‌ها دریافت نماید، تنها باید اصل و ماهیت شغل تعیین شده باشد و آنچه که برای اجرای آن ضروری است عرفا محول شده تلقی می‌­گردد.

نقض آیین­‌نامه­‌های انضباطی

منظور از آیین‌­نامه‌­های کلیه اسناد کتبی است که توسط مراجع صالح هر کارگاهی تنظیم و برای مطالعه در اختیار کارمندان و کارگران قرار داشته باشد. از آنجا که محل­‌های اشتغال متفاوت برخی رفتارهای متفاوت را نیاز دارند، طبیعی است که آیین­‌نامه‌­های انضباطی توسط مراجع آن تهیه شده و برای اجرا به کارمندان و کارگران ابلاغ شده باشد.

در نتیجه مطابق با این بند تنها نقض آنچه که در آئین نامه انضباطی قید گردیده و در دسترس کارمندان و کارگران وجود داشته است به عنوان تخلف انضباطی شمرده می­‌شود.

پس از تذکرات کتبی

مطابق با حکم ماده 27 قانون کار، تخلف کارگر و یا قصور وی از انجام وظایف محوله باید به صورت کتبی به وی اعلام شده باشد. در قانون تعداد دفعات تذکر کتبی ذکر نگردیده است، این امر با توجه به ماهیت و اهمیت مشاغل مختلف سنجیده می‌­شود اما اگر ماهیت شغل از نوع حساس و پرخطر نباشد به نظر می­‌رسد سه مرتبه اخطار کتبی برای آن که کارفرما حق اخراج کارگر را پیدا نماید ضروری است.

در ادامه ماده بیان شده است که کارفرما پیش از اجرای حق خود باید نظر مثبت شورای کار را دریافت نماید، در نتیجه کارفرما نخست باید با در دست داشتن مدارک من­جمله اخطارهای کتبی به شورای یاد شده مراجعه نموده و اجازه اخراج کارگر را دریافت نموده باشد.

آخرین شرط این ماده پرداخت حقوق معوقه کارگر و نیز یک ماه از آخرین حقوق وی به عنوان حق سنوات به کارگر است.

کارگر در مقابل اخراج خود که به استناد تخلفات انضباطی صورت گرفته است چه حقوقی دارد؟

در بخش قبلی با تخلفات و قصور کارگران آشنا شدیم، همچنین دانستیم که اجرای حق کارفرما در اخراج کارگر موکول است به ارائه اخطارهای کتبی به کارگر، تایید شورای کار و نیز پرداخت حقوق معوقه کارگر، حال در این بخش قصد داریم به حق اعتراض کارگر به این موضوع بپردازیم.

وزارت کار و رفاه اجتماعی سامانه‌­ای را برای طرح شکایات کارگری و کارفرمایی معرفی کرده است، یکی از خدمات سامانه یاد شده طرح شکایت از کارفرمایان است، کارگرانی که به دلیل تخلفات انضباطی از کار خود اخراج شده­‌اند می­‌توانند با ثبت نام در سامانه مذکور مراتب اعتراض خود به اخراج و نیز درخواست بازگشت به کار را ثبت نمایند.

شوراهای حل اختلافات کارگری پس از رسیدگی و بررسی اسناد و مدارک ارائه شده توسط طرفین، حکم شایسته از باب تایید اخراج کارگر و یا لغو آن و دستور به بازگشت به کار نامبرده را صادر می‌­نماید.

مشاوره حقوقی اخراج کارگران به دلیل تخلفات انضباطی

در این مقاله به یکی از حقوق کارفرمایان که ایشان را در اداره مناسب کارگاه خود همراهی کرده و از تخلفات کارگران مصون می‌­دارد آشنا شدیم.

دانستیم که کارفرما می­‌تواند کارگری را که از آیین‌­نامه­‌های انضباطی تخطی نموده و یا آن که در انجام امول محوله خود قصور ورزیده است اخراج نماید، البته بیان شد که اخراج کارگران مزبور مشروط است به صدور اخطاریه­‌های کتبی به آن‌­ها و نیز دریافت موافقت شورای کار.

همچنین بیان شد که کارگران می‌­توانند از اقدام کارفرمایان مبنی بر اخراج خود به شواری حل اختلافات کارگری اعتراض نمایند و حکم مراجع یاد شده برای هر دو طرف لازم الاجرا خواهد بود.

حال با توجه به آنچه که بیان شد چنانچه در مقام کارفرما صلاح خود را در اخراج کارگری یافتید و یا در مقام کارگر و کارمند از اخراج غیرقانونی خود اعتراضی داشتید، و نیاز به دریافت مشاوره و یا اجرای حقوق خود در مراجع صالح احساس کردید، می­‌توانید با مشاوران و وکلای گروه حقوقی وکیل کار ۲۴ ارتباط بگیرید.